Miasta kształtują nie tylko krajobraz, lecz także nasze zdrowie. Ich układ, dostępność zieleni i sposób organizacji przestrzeni mają realny wpływ na kondycję psychiczną i fizyczną mieszkańców. Czy urbanistyka może leczyć? Jak miejskie otoczenie może pogarszać lub poprawiać zdrowie?

Czy urbanistyka może leczyć? Wpływ miasta

Miasta nie są wyłącznie zbiorem budynków i dróg. To systemy, które wpływają na rytm życia, poziom stresu, jakość snu i zdolność regeneracji. Projektowanie przestrzeni miejskich coraz częściej uwzględnia potrzeby zdrowotne mieszkańców. Wpływ urbanistyki na dobrostan człowieka to nie domysły, ale wnioski potwierdzone badaniami.

Temat roli miasta oraz jego układu poruszaliśmy już w artykule o błękitno-zielonej infrastrukturze. Ta koncepcja dotyczy jednak przede wszystkim bezpieczeństwa hydrologicznego oraz temperatury w miastach. Co jednak z wpływem na zdrowie samego człowieka? Wszak miasta bez ludzi by nie istniały. Dlaczego zatem coraz częściej stają się dla swoich mieszkańców pułapką, zagrożeniem? Przypominamy, jak wielkie znaczenie ma układ miasta i jego infrastruktura na ludzkie zdrowie psychiczne i fizyczne.

Miasto a zdrowie psychiczne

Brak kontaktu z naturą, hałas, zanieczyszczenie powietrza i ograniczona mobilność to codzienność wielu aglomeracji. Tymczasem krótkotrwałe przebywanie w zielonym otoczeniu potrafi obniżyć poziom kortyzolu, a dostępność parków wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem depresji. Zieleń działa jak naturalny bufor stresu i poprawia jakość powietrza. Według raportów WHO dobrze zaprojektowane przestrzenie zielone są równie ważne dla zdrowia, jak dostęp do czystej wody.

Czy urbanistyka może leczyć? Co ze zdrowiem fizycznym?

Układ miasta wpływa także na zdrowie fizyczne. Kiedy urbanistyka wspiera ruch pieszy i rowerowy, zwiększa się codzienna aktywność mieszkańców, a tym samym zmniejsza ryzyko otyłości, chorób serca i cukrzycy typu drugiego. Tam, gdzie dominuje infrastruktura dla samochodów, ludzie poruszają się mniej, a jakość powietrza pogarsza się. Inwestowanie w transport zbiorowy i bezpieczne trasy rowerowe przynosi wymierne efekty zdrowotne i ekologiczne.

Sprytne rozwiązania urbanistyczne

Wiele miast świata wdraża konkretne rozwiązania urbanistyczne z myślą o zdrowiu mieszkańców. W Kopenhadze rozbudowa sieci tras rowerowych sprawiła, że jazda rowerem stała się najszybszym i najzdrowszym sposobem przemieszczania się po mieście. W Melbourne powstał program „zielonych ulic”, który zwiększa liczbę drzew i zacienionych przestrzeni, chroniąc przed upałami i poprawiając jakość powietrza. Medellín stawia na strefy wspólnej rekreacji i kolejki linowe łączące biedniejsze dzielnice z centrum, zmniejszając wykluczenie społeczne i poprawiając samopoczucie mieszkańców. W Singapurze wdraża się rozwiązania oparte na biophilic design, integrujące naturę z architekturą, co pomaga łagodzić skutki stresu i izolacji. Te przykłady pokazują, że zdrowie można projektować — świadomie i systemowo.

Coraz większe znaczenie zyskują także tak zwane miasta 15-minutowe, w których podstawowe potrzeby można zaspokoić w promieniu krótkiego spaceru. Taki model życia zmniejsza zależność od samochodu i skraca czas spędzany w korkach. Jednocześnie zwiększa poczucie lokalnej przynależności i wspiera zdrowie psychiczne. Bliskość usług, szkół, terenów rekreacyjnych i pracy wpływa na jakość życia bardziej, niż może się wydawać. Obecnie w stronę koncepcji „miasta 15-minutowego” dąży m.in. Paryż, którego władze chcą uwolnić miasto od korków i stłoczenia wokół centrum.

Zieleń

Na osobną wzmiankę zasługuje temat roślinności w miastach. Zieleń miejska to nie tylko kwestia estetyki, lecz fundament zdrowia psychicznego. Regularny kontakt z roślinnością obniża poziom stresu, łagodzi objawy lęku i depresji oraz poprawia zdolności poznawcze. Badania wykazują, że dzieci wychowujące się w otoczeniu zieleni mają lepiej rozwinięte funkcje uwagi, a osoby dorosłe rzadziej doświadczają wypalenia zawodowego.

W odpowiedzi na te dane, miasta sięgają po innowacyjne rozwiązania: tworzą ogrody dachowe, zielone ściany na elewacjach budynków, parki kieszonkowe w gęstej zabudowie, a nawet mobilne donice z drzewami, które można przestawiać w zależności od potrzeb.

Rozwiązania metropolii

W Tokio funkcjonuje program przekształcania nieużywanych przestrzeni pod wiaduktami w zielone enklawy. W Wiedniu inwestuje się w zielone dziedzińce osiedli mieszkaniowych, a w Barcelonie zielone korytarze łączą dzielnice w system spójnej, naturalnej sieci. Tego typu rozwiązania przynoszą nie tylko poprawę nastroju, ale też obniżenie temperatury w upalne dni i redukcję hałasu. Z kolei w Mediolanie zobaczyć można eksperymentalne budynki, których tarasy obsadza się wielką ilością różnych drzew i krzewów. Zapewniają mieszkańcom cień i stają się wyspami produkcji tlenu. Przy dbaniu o odpowiednie nawodnienie, mają szansę pokryć drapacze chmur zielonym płaszczem.

Jakie miasta są przyjazne swoim mieszkańcom?

Z punktu widzenia ekologii, zdrowe miasto to takie, które działa w zgodzie z naturą. Ogranicza emisję CO₂, wspiera bioróżnorodność i magazynuje wodę opadową. Dobrze zaprojektowane przestrzenie nie tylko zmniejszają ryzyko miejskich wysp ciepła, ale także tworzą warunki do regeneracji organizmu. Nie zamykają mieszkańców w betonowych klatkach, ale dają przestrzeń, poczucie wolności i odrobinę ciszy. Zarówno transport, rozkład roślinności, bliskość udogodnień i jakość powietrza może decydować o dobrostanie obywateli. A to wszystko może zapewnić prawidłowy plan urbanistyczny.

Czy urbanistyka może leczyć? – Podsumowanie

Urbanistyka może działać jak cichy terapeuta, wspierając zarówno ciało, jak i psychikę. To, jak zorganizowane są miasta, ma znaczenie większe, niż można było przypuszczać. Projektując przestrzeń z myślą o człowieku i środowisku, tworzy się również zdrowszą przyszłość. Na urbanistach spoczywa zatem wielka odpowiedzialność za dobrostan fizyczny i psychiczny ogromnych grup ludzi. Konieczne jest zatem szerzenie świadomości „ludzkiego” wymiaru planowania przestrzeni miejskiej.