Kultura woke to pojęcie, które pierwotnie oznaczało bycie „przebudzonym” na kwestie nierówności społecznych. Dziś termin ten jest bardzo nośny, opisując coraz więcej aspektów otaczającego nas społeczeństwa. Zarówno nazwa jak i reprezentowane przez nią poglądy uznaje się za kontrowersyjne i nazbyt liberalne. Czym jednak dokładnie jest kultura woke?

 

Co to znaczy „woke” – geneza i znaczenie pojęcia

Pojęcie woke wywodzi się z afroamerykańskiego slangu. „Stay woke” (dosłownie: „pozostań czujny”) było wezwaniem do uważnego obserwowania i przeciwstawiania się rasizmowi, dyskryminacji i niesprawiedliwości społecznej. W pierwotnym kontekście było to wezwanie do świadomości – by nie ignorować struktur władzy ani mechanizmów nierówności.

Z czasem zakres, do którego odnosi się „woke”, rozszerzył się. Zaczęto opisywać nim nie tylko kwestie rasowe, ale też związane z płcią, orientacją seksualną, tożsamością płciową, nierównościami ekonomicznymi, prawami mniejszości, ekologią, a także tematyką dekolonizacji i historycznego obciążenia społeczeństw. W literaturze i mediach termin ten bywa łączony z polityką oraz z programami różnorodności, równości i inkluzji.

Źródło: https://abcnews.go.com/Politics/woke-conservatives/story?id=93051138

Gdzie kultura woke przejawia się w życiu społecznym

Edukacja i programy różnorodności

Szkoły i uniwersytety podejmują pytania o to, jakie treści są nauczane, w jaki sposób historia jest przedstawiana i czy perspektywy mniejszości są włączane do programu. Programy DEI (diversity, equity, inclusion) stają się częścią polityki instytucjonalnej, co ma na celu zwiększenie reprezentacji i dostępu grup marginalizowanych. Ma to związek chociażby z przedstawianiem różnych perspektyw i bardziej obiektywnej oceny wydarzeń historycznych.

Debata publiczna, media i język

Kultura woke przejawia się w mediach społecznościowych, w dyskusjach o języku inkluzywnym i o mikroagresjach. Twórcy kultury rewidują kanony literackie i artystyczne, zwracając uwagę na dzieła, które zawierają elementy rasistowskie lub seksistowskie, a jednocześnie włączają perspektywy wcześniej pomijane. Kładą nacisk na sposób wypowiedzi jako budujący pozytywne lub negatywne nastawienie odbiorcy. Wskazują na silny wpływ literatury na postrzeganie pewnych grup oraz polaryzację społeczeństwa.

Polityka i legislacja

Kultura woke objawia się w polityce głównie poprzez próby wywierania wpływu na prawodawstwo dotyczące praw mniejszości, ustawodawstwo o edukacji, a także regulacje równościowe. Debaty nad systemowym rasizmem, tożsamością płciową czy historią kolonializmu stają się częścią szerszego sporu politycznego i ideologicznego. Szczególne znaczenie ma to w państwach o dużym zróżnicowaniu rasowym, religijnym, narodowościowym itp. a także mających historię kolonizacji czy masowej migracji.

Kultura korporacyjna i marketing

Firmy i korporacje zaczęły korzystać z narracji wokół sprawiedliwości społecznej i różnorodności. Zjawisko to bywa określane jako „woke capitalism” – czyli wykorzystywanie idei równościowych i inkluzywnych do budowania wizerunku marki. Nie zawsze odbywa się to jednak w sposób spójny z rzeczywistymi działaniami. Wiele firm upatruje w kulturze woke łatwy sposób na zaskarbienie sobie sympatii klientów. Niestety, zazwyczaj to puste deklaracje i gesty wyłącznie na pokaz. Odbiorcy są jednakże silnie wyczuleni na fałszywość takich strategii i szeroko komentują jakiekolwiek przejawy „wokewashingu”.

 

Czy „kultura woke” ma wydźwięk pejoratywny?

Początkowo „woke” było określeniem afirmatywnym wśród aktywistów, oznaczało świadomość i gotowość do działania. Z czasem zaczęło być używane jako etykieta krytyczna, zwłaszcza w dyskusjach politycznych i medialnych, gdzie wskazuje nadmierną poprawność polityczną, moralizatorstwo czy dogmatyzm. Obecnie w dużej mierze słowo „woke” ma charakter prześmiewczy, jednak głównie nie ze względu na negatywne nastawienie do wartości, jakie reprezentuje. Społeczeństwo bardziej sprzeciwia się wszechobecności tego trendu i dosłownego zalewu popkultury „ugrzecznionymi” treściami.

W efekcie ten sam termin może być odbierany jako pochwała lub jako zarzut, w zależności od kontekstu i środowiska. To sprawia, że słowo utraciło jednoznaczną funkcję i stało się elementem szerszej gry ideologicznej.

Potencjalne zagrożenia

Kultura woke wyrosła w Stanach Zjednoczonych, jednak ze względu na globalizację dyskutuje się o niej w różnych krajach. W Europie pojawiają się debaty o uczciwym przedstawieniu historii i prawach mniejszości. Jednocześnie coraz częściej podnosi się głos krytyki, według którego oczekiwania kultury woke stanowią zagrożenie dla tradycji, tożsamości narodowej i religijnej. Szczególnie ostro krytykuje się nadmierną inkluzywność w krajach doświadczających kryzysu imigracyjnego oraz bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Wiele osób obawie się, iż skrajna tolerancja doprowadzi kulturę europejską do wymarcia.

Wszystko sprowadza się zatem do konieczności utrzymania balansu pomiędzy konserwatyzmem a nowoczesnością. Zdrowy rozsądek i brak skrajności powinien być drogowskazem dla ustawodawstwa i rządów europejskich. Z jednej strony każdy obywatel powinien mieć prawo do własnych poglądów, religii, stylu życia oraz do akceptacji przez otoczenie. Z drugiej, warto postawić na ochronę europejskiej tożsamości i dziedzictwa kulturowego. Konieczne jest także zapewnienie bezpieczeństwa każdego obywatela oraz równości wobec prawa bez faworyzowania którejkolwiek z grup, nawet w imię poprawności politycznej.

 

Kultura woke – Podsumowanie

Kultura woke obejmuje świadomość wobec nierówności i mechanizmów dyskryminacji, a także działania na rzecz inkluzji i równości. Jej pierwotny pozytywny wydźwięk częściowo uległ przemianom i dziś termin bywa używany również jako określenie krytyczne. Aby rozumieć to zjawisko, warto unikać uproszczeń i jednoznacznych ocen. Jednakże (jak z resztą wszystko) należy traktować jego postulaty ze zdroworozsądkowym, krytycznym nastawieniem.

 

Polecamy także:

Szon patrol – co to jest?

Edukacja zdrowotna – program rodzący kontrowersje

Szkoła bez papieru – ekologia i innowacje

Kultura woke.