Bioróżnorodność

W tym miesiącu obchodzimy Międzynarodowy Dzień Bioróżnorodności. Czym jest bioróżnorodność i co jej obecnie najbardziej zagraża? Co możemy zrobić, by ją zabezpieczyć, jednocześnie zapewniając lepszą przyszłość naszej planecie i kolejnym pokoleniom?

Bioróżnorodność – co to jest?

Przede wszystkim należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czym jest bioróżnorodność. Na Szczycie Ziemi, który odbył się w 1992 roku w Rio de Janeiro, sporządzono Konwencję o różnorodności biologicznej. Podaje ona, iż opisywane zjawisko oznacza zróżnicowanie organizmów zamieszkujących ziemię wewnątrz poszczególnych ekosystemów – lądowych, słodkowodnych i morskich. W pomiarach kontrolujących bioróżnorodność bierze się pod uwagę bogactwo międzygatunkowe oraz występowanie gatunków rzadkich. Sama nazwa „bioróżnorodność” powstała nieco wcześniej, bo już w latach 80. XX wieku i składa się z dwóch członów: bio (biological) oraz różnorodność (diversity).

Znaczenie bioróżnorodności

Dlaczego bioróżnorodność jest tak ważna dla naszej planety? Jak wiemy, wszystkie procesy, organizmy i ekosystemy obecne na ziemi są ze sobą połączone. Jeśli równowaga w jednym środowisku zostanie zachwiana, może to doprowadzić do wymierania zwierząt lub roślin funkcjonujących w innym miejscu. Istnieje zatem potrzeba ochrony każdego skrawka naszej planety, ponieważ nie jesteśmy w stanie przewidzieć możliwych konsekwencji zachodzących zmian. A zmiany wciąż następują. Coraz większy procent globu ulega urbanizacji lub adaptacji pod obszary rolnicze. W związku z tym kurczy się miejsce do życia dla dzikiej przyrody, co z kolei zagraża naturalnej równowadze.

Ingerencja człowieka

Już kilka razy obserwowaliśmy w historii katastrofalne skutki nadmiernej ingerencji człowieka w naturalną bioróżnorodność. Jednym z bardziej spektakularnych przykładów było masowe wybijanie wróbli, którego dokonywano w zeszłym stuleciu w Chińskiej Republice Ludowej. Ptaki uważane za szkodniki zagrażające uprawom, w rzeczywistości odpowiadały za utrzymanie w ryzach populacji owadów takich jak szarańcza. W konsekwencji doszło do ogromnych strat w rolnictwie i w kraju zapanował głód. Tu człowiek odczuł w bardzo bezpośredni sposób, czym kończy się nierozważna polityka środowiskowa. Chińska katastrofa ekologiczna pokazała także, jak skomplikowane są zależności pomiędzy różnymi gatunkami i ekosystemami oraz jak ścisła zależność istnieje pomiędzy pozornie niepowiązanymi czynnikami.

Bioróżnorodność – współczesne zagrożenia

Co obecnie najbardziej zagraża bioróżnorodności biologicznej? Prym wiedzie urbanizacja oraz rolnictwo intensywne. Niszczy się ogromne połacie naturalnych ekosystemów, by zbudować na ich miejscu nowe osiedla mieszkalne lub przeznaczyć je na pola uprawne. Chociaż branża agro bazuje na roślinach i zwierzętach – czyli również organizmach żywych – nie tworzą zróżnicowanych środowisk. Rolnicy zwykle dążą do specjalizacji produkcji i ograniczają się do jednego lub kilku gatunków, na których opierają swoje biznesy. To prowadzi do erozji gleb i pustynnienia. Spory problem stanowią także gatunki inwazyjne. Przeniesione z innych części świata (przypadkowo lub z chęci zysku) bardzo szybko się adaptują i stanowią zagrożenie dla innych organizmów, które nie zdążyły wykształcić koniecznych mechanizmów obronnych. W konsekwencji jedna grupa zwierząt lub roślin zaczyna dominować i nadmiernie się rozmnażać, podczas gdy pozostałe nie mają szans na przetrwanie.

Poważnymi zagrożeniami dla bioróżnorodności są także zmiany klimatyczne oraz zanieczyszczenie planety. Niektóre wrażliwe organizmy są w stanie przeżyć tylko w ściśle określonych warunkach klimatycznych lub potrzebują niczym nieskażonych siedlisk. Posiadają niską tolerancję na wszelkie zmiany, chociażby na wahania pH gleby lub stężenia jej składników. Takie gatunki nazywamy bioindykatorami, czyli wskaźnikami stanu środowiska naturalnego. Obserwacja ich stanu pozwala na ocenę czystości oraz stabilności klimatycznej danego obszaru. Są to przede wszystkim różne gatunki porostów, krzewinek, ryb oraz owadów. Ich wymieranie stanowi pierwszy sygnał, iż zagrożona została bioróżnorodność.

Jak dbać o bioróżnorodność?

Jak zabezpieczyć bioróżnorodność na naszej planecie? Konieczne są działania globalne, oparte o przemyślane ustawodawstwo. Odpowiedzialna polityka związana z urbanizacją i rozwojem obszarów rolniczych leży w interesie wszystkich państw, bez względu na aktualne potrzeby gospodarcze. Ważne jest także wyznaczanie terenów objętych szczególną ochroną – tych najbardziej zagrożonych wymieraniem gatunków lub posiadających kluczowe znaczenie dla klimatu. Już teraz posiadamy na Ziemi ponad 1150 miejsc Światowego Dziedzictwa wpisanych na listę UNESCO, z czego znaczną większość stanowią tereny przyrodnicze.

Co może jednak zrobić zwykły obywatel? Wbrew pozorom – całkiem sporo. Przede wszystkim należy edukować się w kwestii bioróżnorodności i zawsze trzymać rękę na pulsie, jeśli chodzi o krajową politykę środowiskową. Warto wspierać protesty przeciw nadmiernej eksploatacji terenów zielonych oraz walczyć o jak największą przestrzeń dla dzikiej przyrody. O bioróżnorodność możemy też zadbać we własnych ogródkach, na swoich tarasach i balkonach. Wybierajmy zróżnicowane gatunki roślin, głównie takich, które naturalnie rosną na naszej szerokości geograficznej, charakterystycznych dla polskiej flory. Tworzenie małych łąk kwietnych stworzy warunki do harmonijnego rozwoju licznych gatunków owadów, a nawet gadów i płazów. Otaczajmy się zielenią i w lokalnych, miejskich inicjatywach starajmy się zawsze wspierać tworzenie Błękitno-Zielonej Infrastruktury.

Bioróżnorodność – nasza przyszłość

Choć szalejący konsumpcjonizm, globalizacja i rozrost miast nie sprzyja zdrowym, zróżnicowanym ekosystemom, wciąż możemy i powinniśmy walczyć o bioróżnorodność. Ponad 1000 gatunków zwierząt i roślin jest obecnie zagrożonych wymarciem. Co się stanie, jeśli całkowicie znikną z powierzchni ziemi? Trudno przewidzieć, ponieważ wciąż nie zbadaliśmy wszystkich zależności pomiędzy organizmami i ekosystemami. Jednak zdrowie i życie przyszłych pokoleń ludzi jest ściśle powiązane z dobrostanem zwierząt i roślin. Warto szerzyć świadomość tej współzależności i dążyć do życia w większej harmonii ze środowiskiem naturalnym.