Na psychikę i rozwój każdego człowieka wpływa środowisko, w jakim się obraca. Nie każdy wie jednak, jak skomplikowane mogą być wzajemne wpływy różnych elementów naszego otoczenia. Co to jest model ekologiczny w psychologii, mikrosystem i mezosystem oraz egzosystem i chronosystem?

Model ekologiczny co to jest?

Choć niektórzy ludzie twierdzą, że ukształtowali się sami i całkowicie odpowiadają za swoją psychikę, nigdy nie jest to do końca prawda. Nie jesteśmy samotnymi wyspami i na nasz rozwój wpływa ogromna ilość czynników. Mogą to być interakcje bezpośrednie lub wydarzenia tak odległe, że nigdy byśmy nie przypisali im żadnego znaczenia.

Psychologia wciąż stara się jak najdokładniej badać przyczyny takich a nie innych zachowań ludzkich. Przypisuje je przede wszystkim właśnie otoczeniu, w którym człowiek obraca się jako dziecko. Jedną z najbardziej znanych teorii na temat wpływu środowiskowego jest model Bronfenbrennera.

Model ekologiczny w psychologii – twórca

Urie Bronfenbrenner (1917-2005) był pochodzącym z Rosji amerykańskim psychologiem, który stworzył teorię systemów ekologicznych. Dzięki jego dokonaniom zaczęto przywiązywać uwagę do większej ilości czynników, jakie mają wpływ na rozwój w wieku dziecięcym. Teoria systemów ekologicznych zakłada, że istnieją różne poziomy środowisk, które mają większy lub mniejszy wpływ na jednostkę. Poziomy mogą również oddziaływać na siebie nawzajem. Mogą się w nich znajdować element, z którymi dana jednostka wcale nie ma bezpośredniego kontaktu, jednak nadal na nie w pewien sposób reaguje, zyskuje dzięki nim nowy kształt. Jakie konkretnie poziomy wyodrębnił Urie Bronfenbrenner?

Model ekologiczny w psychologii – podział na systemy

Mikrosystem (microsystem)

Mikrosystem stanowi najniższy poziom systemów ekologicznych. W jego obrębie następują bezpośrednie relacje z elementami jej życia. Mogą to być kontakty z rodziną, rówieśnikami, szkoła, praca, instytucje i miejsca, które osobiście odwiedza.

Mezosystem (mesosystem)

Mezosystem obejmuje już relacje nieco bardziej oddalone, niebezpośrednie. To wpływ, jaki wywierają na siebie mikrosystemy. Na tym poziomie badane są relacje pomiędzy elementami, jakie jednostka bezpośrednio spotyka w swoim życiu, jednak nie w odniesieniu do niej samej. To na przykład sposób, w jaki komunikuje się rodzic dziecka z nauczycielem. Kontakt dziecka z nauczycielem to już poziom mikrosystemu.

Egzosystem (exosystem)

Egzosystem bada wpływy zewnętrzne na elementy, z którymi jednostka ma styczność. Przykładem może być środowisko pracy rodzica badanej jednostki. Samo dziecko nie styka się nigdy bezpośrednio z przełożonym lub współpracownikami matki, jednak mają oni na nią wpływ. Pośrednio może to także oddziaływać na samo dziecko, zatem wspomina się takie relacje w formie egzosystemu.

Makrosystem (macrosystem)

Makrosystem to ogólne, bardzo szerokie pojęcie środowiska i kultury, w których jednostka przebywa. Może to być sytuacja na rynku pracy, stan gospodarki światowej, ustrój religijny, religia panująca, stopień rozwoju cywilizacyjnego, urbanizacja itp. Trudno wyodrębnić tu konkretne osoby lub zachowania, jednak bezsprzecznie całość ma ogromny wpływ na jednostkę.

Chronosystem

Chronosystem zbiera w sobie wszelkie zmiany w relacjach pomiędzy systemami, które zachodzą w czasie. Dobrym przykładem jest obecnie sytuacja pandemiczna, która miała ogromny wpływ na makrosystem – zmieniła sytuację gospodarki, zdrowia i bezpieczeństwa o 180 stopni. Utrudniła także bezpośrednie relacje międzyludzkie, zatem zmiany pomiędzy mikrosystemem, mezo- i egzosystemem były łatwo zauważalne w ostatnich miesiącach i latach.

Co model ekologiczny wnosi do psychologii?

Psychika ludzka jest więc podatna nie tylko na bezpośrednie wpływy. Nie tylko napotykane osoby i sytuacje są w stanie kształtować pozytywne lub negatywne wzorce. Jednostka czerpie (świadomie lub nie) także z nieco bardziej odległych czynników. To sprawia, że profilaktyka, leczenie oraz badania nad różnego rodzaju zaburzeniami znacznie się komplikują. Dlatego ilość danych, jakie należy brać pod uwagę drastycznie wzrasta. Świadomość takich zależności umożliwia jednak dokonywanie o wiele bardziej rzetelnych i obiektywnych ocen, wypracowywania bardziej wiarygodnych wniosków.

Model ekologiczny w psychologii – podsumowanie

Model ekologiczny jest obecnie jednym z najważniejszych wyznaczników badań nad rozwojem psychologicznym jednostki ludzkiej. Należy jednak zawsze brać dodatkowo pod uwagę uwarunkowania biologiczne oraz uwarunkowania poznawcze badanego. Bez tego ogląd na temat kształtowania się osobowości nie będzie pełny.