Efekt nocebo
Efekt nocebo może mieć istotny wpływ na zdrowie, wywołując realne objawy fizyczne i psychiczne. Skutki mogą być niebezpieczne, jeśli pacjent nieświadomie padnie ofiarą tego zjawiska. W tym artykule wyjaśnimy, skąd bierze się efekt nocebo i jak można go unikać.
Czym jest efekt nocebo?
Efekt nocebo to psychobiologiczne zjawisko, w którym negatywne oczekiwania pacjenta wobec terapii lub leku prowadzą do odczuwania rzeczywistych, niekorzystnych skutków ubocznych, mimo że dany lek lub interwencja nie powinna ich wywoływać. Zjawisko to stanowi odwrotność dobrze znanego efektu placebo, gdzie pozytywne oczekiwania pacjenta mogą przynieść poprawę zdrowia, nawet jeśli podawany środek nie ma aktywnych składników.
Jak jednak wygląda na konkretnym przykładzie? Pacjent dowiaduje się o możliwych skutkach ubocznych leku, takich jak bóle głowy, a następnie zaczyna je odczuwać, mimo że sam lek jest neutralny lub podano placebo. Leczony może także okazywać skrajną rezygnację i brak wiary w efekty terapii, w wyniku czego skuteczność działań lekarzy spada. Badania dowodzą, że efekt nocebo może być na tyle silny, że prowadzi do realnego pogorszenia stanu zdrowia, co pokazuje moc ludzkiego umysłu w kształtowaniu reakcji ciała.
Skąd wzięła się nazwa “nocebo”?
Słowo „nocebo” pochodzi z łaciny i oznacza „będę szkodził” (w przeciwieństwie do placebo, które znaczy „będę zadowalał”). Termin ten został wprowadzony w literaturze medycznej w latach 60. XX wieku, aby opisać sytuacje, w których pacjenci zgłaszali objawy negatywne wynikające nie z rzeczywistego działania leku, ale z ich oczekiwań dotyczących ewentualnych szkodliwych efektów.
Pierwsze badania nad tym zjawiskiem zaczęły się rozwijać wraz z postępem psychologii i medycyny psychosomatycznej, kiedy to naukowcy zdali sobie sprawę, jak duży wpływ na zdrowie mogą mieć emocje, przekonania i nastawienie pacjenta. Od tego czasu badania nad efektem nocebo pozwoliły na lepsze zrozumienie jego mechanizmów oraz na opracowanie metod radzenia sobie z tym zjawiskiem.
Jakie mogą być skutki efektu nocebo?
Może prowadzić on do różnorodnych negatywnych objawów fizycznych i psychicznych. Każdy przypadek może mieć zupełnie indywidualny charakter. Pacjenci dość często odczuwają jednak takie dolegliwości jak:
- bóle głowy,
- zmęczenie,
- nudności,
- ból mięśni,
- problemy z układem pokarmowym,
- pogorszenie samopoczucia psychicznego, np. lęk lub depresja.
W skrajnych przypadkach efekt nocebo może wpływać na przebieg chorób przewlekłych, obniżać skuteczność leczenia oraz pogarszać ogólną jakość życia pacjenta. Na przykład pacjenci poddawani terapii przeciwnowotworowej mogą doświadczać nasilonych skutków ubocznych tylko z powodu przekonania, że lek jest toksyczny, mimo że dawki terapeutyczne nie powinny powodować takich objawów.
Jak unikać efektu nocebo?
Przeciwdziałanie temu zjawisku opiera się przede wszystkim na odpowiednim podejściu do informacji, jakie otrzymują pacjenci. Wiele zależy też od budowania zaufania między lekarzem a pacjentem. Oto kilka sposobów na radzenie sobie z tym problemem:
Staranna komunikacja lekarza z pacjentem
Informowanie pacjentów o potencjalnych skutkach ubocznych leków powinno odbywać się w sposób wyważony, z naciskiem na pozytywne aspekty leczenia. Prawdopodobieństwo wystąpienia efektów niepożądanych jest zwykle dość niskie i to warto podkreślać. Ważne, by unikać wywoływania niepotrzebnego lęku.
Pozytywne nastawienie kontra efekt nocebo
Pacjenci powinni być zachęcani do pozytywnego myślenia na temat swojego leczenia. Psychoterapia, mindfulness oraz techniki relaksacyjne mogą pomóc w zmniejszeniu lęku związanego z terapią. Porady dotyczące roli pozytywnego myślenia mogą wydawać się banalne i wyświechtane. Mają w sobie jednak sporo prawdy, biorąc pod uwagę wpływ zdrowia psychicznego na fizyczne.
Ograniczanie informacji o skutkach ubocznych
Chociaż pacjent musi być świadomy możliwych działań niepożądanych, to zbyt szczegółowe opisy mogą prowadzić do efektu nocebo. Śledzenie broszur informacyjnych dołączonych do leków szczególnie szkodzi osobom cierpiącym na zaburzenia lękowe. Niepotrzebnie kieruje bowiem ich uwagę na pewne (zwykle nieistotne) sygnały organizmu. Warto skupić się zatem na podkreślaniu korzyści płynących z terapii. Najważniejsze, by upewnić się jedynie, czy nie występują przeciwwskazania dla danej terapii.
Wsparcie psychologiczne
Zaangażowanie psychologów lub psychoterapeutów w pracę zespołów medycznych może pomóc pacjentom w radzeniu sobie z lękiem i stresem związanym z leczeniem. Wykwalifikowana kadra jest w stanie znacznie spotęgować pozytywne działanie terapii dzięki wzmaganiu pozytywnego nastawienia. Choć służba zdrowia cierpi na niedobór specjalistów z dziedzin zdrowia psychicznego, warto zawsze prosić o ich pomoc. A już z całą pewnością powinny robić to firmy testujące skuteczność nowych leków.
Efekt nocebo – podsumowanie
Efekt nocebo to fascynujące, ale jednocześnie niebezpieczne zjawisko. Negatywne oczekiwania pacjenta wobec leczenia mogą bowiem prowadzić do rzeczywistych, szkodliwych skutków zdrowotnych. Jego źródło tkwi w psychice pacjenta, a nasilenie efektu zależy od sposobu komunikacji, lęków oraz indywidualnych przekonań dotyczących leczenia. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia tego zjawiska, kluczowa jest odpowiednia edukacja pacjentów. Polega ona na wyważonym informowaniu o różnych aspektach leczenia. To także monitorowanie i wspieranie komfortu psychicznego, bez którego wystąpienie nocebo staje się bardzo prawdopodobne.
Polecamy także:
Psycholog Online: Rewolucja w Nowoczesnym Wsparciu Psychologicznym
Polish